Fayrka dhiigga — cadow aamusan oo beegsada carruurta marka ay yihiin kuwo jilicsan oo nugul — lama fududeysan karo. Waa xaalad caafimaad oo halis ah oo saamayn weyn ku yeelan karta nolosha carruurta. Qormadan waxay dul istaagaysaa waxa uu yahay fayrka dhiigga ee carruurta, sababtiisa, astaamihiisa, sida loo ogaado iyo hababka daaweyntiisa
Goorma ayay calaamadaha fayrka dhiiggu ka muuqdaan carruurta?
Calaamadaha fayrka dhiigga waxay ku xiran yihiin sida uu u daran yahay cudurka. Nooca ugu badan ee carruurta ku dhaca waa kan uu keeno yaraanta birta. Calaamadaha ugu caansan waxaa ka mid ah:
-
Maqaarka oo noqda mid caddaan ah
-
Daalku si fudud u yimaada
-
Cadhada ama xanaaq joogto ah
-
Tamarta oo yaraata xitaa dadaal yar kadib
-
Wadnaha oo si degdeg ah u garaaca
-
Afka ama carrabka oo xanuuna ama barara
-
Beerka oo weynaada
-
Cunista wax aan cunto ahayn sida ciid ama baraf
Carruurta qaba fayrka dhiigga waxay la kulmaan dhibaato diiradda saaridda iyo hoos u dhac maskaxeed. Si kastaba ha ahaatee, marka la helo goor hore, xaaladaha badankood — gaar ahaan kuwa uu sababo yaraanta birta — waa la daweyn karaa. Haddii aad ka shakisan tahay in ilmahaagu leeyahay fayr dhiig, la xiriir dhakhtarka carruurta si uu u amro tijaabo dhiig.
Waa maxay heerka fayrka dhiigga ee carruurta?
Heerka hemoglobin-ka (walaxa dhiigga cas u keena oksijiinta) ayaa lagu go’aamiyaa fayrka dhiigga. Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO) wuxuu qeexaa fayrka dhiigga inuu yahay hoos u dhac weyn oo ku yimaada hemoglobin-ka marka loo eego da’da iyo jinsiga. Tusaalooyin:
-
Carruurta 6–59 bilood jir: hemoglobin ka yar 11 g/dl
-
Carruurta 12–15 sano jir: ka yar 12 g/dl (gabdhaha), ka yar 13 g/dl (wiilasha)
-
Dhalan-roorka: heerku waa sare marka la dhasho (>14 g/dl), balse wuu hoos u dhacaa ilaa 10–11 g/dl 6–9 toddobaad kadib.
Heerarkani waa tilmaamo guud; carruurta qaar way ka duwanaan karaan.
Sidee cuntadu uga caawisaa daaweynta fayrka dhiigga?
Fayrka dhiigga ee uu keeno yaraanta birta waxaa badanaa lagu daweeyaa cunto sax ah.
Cuntooyinka hodanka ku ah birta:
-
Hilibka cas
-
Kalluunka iyo digaagga
-
Digirta, lentilka, iyo isbinaajka
-
Cuntooyinka la xoojiyey
-
Sabiib iyo borokoli
Fitamiin C:
Wuxuu ka caawiyaa jirka inuu si fiican u nuugo birta. Waxaa laga helaa:
-
Liinta iyo liin-dheerta
-
Tufaaxa nooca strawberry
-
Kiwiga
-
Tamaandhada iyo basbaaska midabka leh
Fitamiin B9 (folate):
Lagama maarmaan u ah samaynta unugyada dhiigga cas. Waxaa laga helaa:
-
Cagaar-baxa sida isbinaajka iyo brokoli
-
Digir, lentil, iyo avokado
Fitamiin B12:
Muhiim u ah soo saarista unugyada dhiigga cas. Waxaa laga helaa:
-
Hilibka, kalluunka, digaagga
-
Ukunta, caanaha, iyo jiiska
Si kastaba ha ahaatee, cunto keliya mararka qaar ma filna, gaar ahaan marka fayrku daran yahay. Dhakhtarka ayaa go’aaminaya haddii lagu daro daawooyin.
Fayrka dhiigga ee dhallaanka: sababtiisa iyo daaweyntiisa
Dhallaanka waxaa ku dhici kara fayr dhiig sababo kala duwan dartood: yaraanta birta, dhiig baxa, ama cudur hidde-side ah. Mararka qaar jirka ilmuhu ma soo saaro unugyo dhiig cas ku filan bilihii hore. Calaamadaha waxaa ka mid ah maqaarka oo caddaada, daal, iyo tamar la’aan. Daaweyntu waxay ku xiran tahay sababta — mararka qaar waa cunto la hagaajiyo, mararka qaarna waa daawo.
Goorma ayuu fayrka dhiiggu halis yahay?
Fayrka dhiigga ayaa noqda mid khatar ah marka heerka hemoglobin-ku aad u hooseeyo:
-
Carruurta ka yar 5 sano: ka hooseeya 7 g/dl
-
Carruurta ka weyn 5 sano: ka hooseeya 8 g/dl
Haddii xaaladdu ay daran tahay, ilmuhu wuxuu la kulmaa daal, neef-qabatin, iyo dhibaatooyin kale. Daawaynta degdegga ah ayaa muhiim u ah badbaadada iyo tayada nolosha ilmaha.
Waa maxay qiyaasta birta ee dhallaanka?
Waxay ku xiran tahay da’da iyo xaaladda caafimaad:
-
7–12 bilood jir: 11 mg bir ah maalintii
-
Kuwa nuugga caanaha hooyada: 1 mg/kg maalin kasta ilaa cuntooyinka birta leh la bilaabo
-
Dhallaanka caanaha warshadaysan nuuga: badanaa uma baahna dheeraad
-
Dhallaanka dhicis ah: 2 mg/kg maalin kasta laga bilaabo bil ilaa 12 bilood
Dhakhtarka ayaa go’aaminaya qiyaasta saxda ah ee ilmahaaga.
Tijaabada lagu ogaado fayrka dhiigga
Tijaabada dhiigga ee lagu cabbiro unugyada dhiigga cas iyo heerka hemoglobin-ka waa tan lagu ogaado fayrka dhiigga. Waxaa la sameeyaa “CBC” (Complete Blood Count). Haddii natiijooyinku muujinayaan fayr dhiig, waxaa la dalban karaa tijaabooyin dheeraad ah si loo ogaado sababta.
Daawooyinka loo isticmaalo fayrka dhiigga
Daawada la dooranayo waxay ku xirantahay nooca fayrka dhiigga iyo darnaantiisa:
-
Kaabayaasha birta – marka uu jiro yaraanta birta
-
Fitamiin B12 – haddii uu sabab yahay yaraantiisa
-
Daawooyinka dhiigga kicisa – haddii ay la xiriirto xanuunada kelyaha
-
Bir lagu duro xididka – marka kaniiniyadu shaqayn waayaan
-
Daawooyinka difaaca jirka – haddii uu cudur difaac-eed yahay
-
Nafaqo iyo dhiig lagu shubo – xaaladaha aadka u daran
Daawada saxda ahi waxay ku xirantahay baahida ilmaha; dhakhtarka ayaa go’aamiya.
Gunaanad
Fayrka dhiigga waa cadow aamusan oo waxyeelleeya carruurta da’ kasta leh. La socoshada caafimaadka ilmaha iyo siin cunto caafimaad leh waa difaac muhiim ah. Haddii ilmuhu la kulmo daal, tabar darro, ama neef-qabatin, baaritaan degdeg ah ayaa lama huraan ah. Ogaanshaha hore iyo daawayn sax ah ayaa badbaadin kara mustaqbalkooda.
