Maxaa Keena Cagaarshowga? Sababaha, Calaamadaha, Iyo Ka Hortagga Cudurkan Caanka Ah
Cagaarshowgu waa cudur ku dhaca beerka oo keena in jidhka uu bilaabo inuu soo saaro calaamado sida jaalle noqoshada maqaarka iyo indhaha. Cagaarshowga waxaa sababa caabuqyo kala duwan iyo xaalado caafimaad oo saamayn ku yeesha shaqada beerka. Inkasta oo magaciisa uu yahay mid guud oo loo yaqaanno cudur beerka ku dhaca, cagaarshowgu wuxuu leeyahay noocyo kala duwan oo ay sababaan fayrasyo kala duwan iyo xaalado caafimaad oo kale. Qoraalkan waxaan si qoto dheer u baari doonaa sababaha keena cagaarshowga, calaamadaha lagu garto, iyo tallaabooyinka looga hortagi karo cudurkan halista ah.
1. Waa Maxay Cagaarshow? Fahamka Guud ee Cudurka
Cagaarshowgu waa xaalad caafimaad oo ku dhacda beerka, taas oo keenta in xubintaasi ay shaqadii caadiga ahayd ka guddoomi weydo. Waxaa laga yaabaa in beerka uu u shaqeeyo si hooseeya ama uu gabi ahaanba shaqadiisa gabayo, taas oo keenta in unugyada jidhku ay bilaabaan inay isku uruuraan waxyaabaha sunta ah ee ay ahayd in beerku ka saaro dhiigga. Marka beerku shaqadiisa si wanaagsan u gudan waayo, bilirubin-ka, oo ah unug jaalle ah oo dhiigga ku jira, ayaa isku uruura, taas oo keenta in jidhku jaalle noqdo, taas oo calaamad u ah cagaarshowga.
Cagaarshowgu wuxuu leeyahay noocyo kala duwan, waxaana ugu caansan cagaarshowga fayraska ku dhaca beerka ee loo yaqaanno Hepatitis oo leh noocyo kala duwan (A, B, C, D, E).
2. Noocyada Cagaarshowga
Waxaa jira dhowr nooc oo cagaarshow ah, waxaana ay ka yimaadaan sababaha kala duwan:
a) Cagaarshowga Fayraska (Hepatitis A, B, C, D, E)
Cagaarshowga ugu badan ee dadku kala kulmaan waa midka uu keeno fayraska ku dhaca beerka. Fayrasyada kala duwan waxay leeyihiin siyaabo kala duwan oo ay qofka ku gaadhaan. Hepatitis A iyo E, tusaale ahaan, waxaa caadiyan laga qaadaa cuntada ama biyaha wasakhaysan. Halka Hepatitis B, C, iyo D ay caadiyan ku faafaan iyada oo loo maro dhiigga ama xiriirka galmo.
- Hepatitis A: Waxaa laga qaadaa cunto iyo biyo aan nadiif ahayn. Badanaa dadka ku nool meelaha aan lahayn nadaafad wanaagsan ayey ku badan tahay.
- Hepatitis B: Waxaa lagu gudbiyaa dhiigga, galmada, ama hooyada uurka leh oo u gudbisa ilmaha. Waxay si gaar ah ugu badan tahay dadka isticmaala cirbadaha wadaagga ah.
- Hepatitis C: Waxay si la mid ah Hepatitis B ugu gudubtaa dhiigga iyo qalabka caafimaad ee aan nadiifka ahayn.
- Hepatitis D: Kani wuxuu ku dhacaa dadka hore u qabay Hepatitis B, waana fayras kasii halis badan kan Hepatitis B.
- Hepatitis E: Waxaa laga qaadaa biyo ama cunto wasakhaysan, gaar ahaan meelaha nadaafadda aan la ilaalin.
b) Cagaarshowga Sunta (Toxic Hepatitis)
Cagaarshowgan waxaa keena sunta ay jidhka galiyaan maandooriyeyaasha, daawooyinka, iyo kiimikooyinka halista ah. Qaar ka mid ah daawooyinka ama kiimikooyinka si ba’an u dhaawici kara beerka waxay keeni karaan in beerku noqdo mid shaqadiisii joojiyo, taas oo keenta cagaarshowga.
c) Cagaarshowga Beerka Laamaha leh (Cholestatic Jaundice)
Noocaan cagaarshowga waxaa sababa dhibaato ku timaadda kaadi mareenka ama dhuumaha kaadi qaada oo xiriir la leh beerka. Xaaladahan waxay sababaan in dheecaannada ay beerka ka soo baxaan ay ku ururaan gudaha beerka, taasoo keenta in bilirubin-ku uruurto oo jidhka jaalle noqdo.
d) Cagaarshowga Shaqada Beerka ee Hooseeysa (Acute Liver Failure)
Xaaladdan waxaa sababa in beerku si lama filaan ah u joojiyo shaqadiisa. Sababaha keena waxaa ka mid ah sunta khatarta ah, fayrasyada, iyo cudurrada kale ee beerka.
3. Sababaha Keena Cagaarshowga
Si looga hortago cagaarshowga, waa muhiim in la fahmo sababaha keena cudurkan. Qaar ka mid ah sababaha ugu waaweyn ee keena cagaarshowga waxaa ka mid ah:
a) Fayrasyada Beerka Ku Dhaca
Fayrasyada Hepatitis A, B, C, D, iyo E ayaa ah sababaha ugu badan ee keena cagaarshowga. Fayrasyadani waxay beerka ku keeni karaan caabuq, taas oo keenta in beerku uu shaqadiisii gabay.
b) Isticmaalka Maandooriyeyaasha Iyo Alkoolka
Isticmaalka xad-dhaafka ah ee maandooriyeyaasha iyo khamrigu waxay dhaawacaan beerka, taas oo ugu dambeyntii keenta in beerku shaqadiisa hoos u dhigo ama gabi ahaanba joojiyo, taas oo keenta cagaarshowga.
c) Daawooyinka Iyo Kiimikooyinka Halista Ah
Daawooyin badan oo loo isticmaalo cudurrada kala duwan ayaa waxay leeyihiin saamayn dhinaca beerka ah. Isticmaalka muddada dheer ee daawooyinka qaar waxay keeni kartaa inay beerku shaqadii caadiga ahayd hoos u dhigto, taas oo ugu dambeyn sababi karta cagaarshow.
d) Dhiig Kuxirka
Qofka qaba fayraska Hepatitis B ama C ayaa ku gudbin kara cudurka qof kale iyada oo loo marayo dhiigga. Tusaale ahaan, qalabka caafimaadka ee aan nadiifka ahayn, cirbadaha la wadaago, ama dhiig lagu shubo iyada oo aan si wanaagsan loo hubin caafimaadkiisa, waxay keeni kartaa faafitaanka fayraska.
e) Cunto Iyo Biyo Wasakhaysan
Cuntooyinka iyo biyaha wasakhaysan ee laga qaado fayrasyada sida Hepatitis A iyo E ayaa ah mid ka mid ah sababaha ugu badan ee keena cagaarshowga, gaar ahaan waddamada aan lahayn nidaam nadaafadeed oo wanaagsan.
f) Hooyada oo U Gudbisa Ilmaha
Hepatitis B iyo C waxay si fudud ugu gudbi karaan ilmaha hooyooyinka qaba xilliga dhalmada. Sababtaas awgeed, hooyooyinka qaba fayraska waa inay qaadaan tallaabooyin looga hortago in ilmaha uu qaado cudurka.
4. Calaamadaha Cagaarshowga
Calaamadaha cagaarshowgu way kala duwanaan karaan iyadoo ku xidhan nooca cagaarshowga iyo sababta keenta. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jira calaamado guud oo la dareemi karo marka qofku qabo cagaarshow, waxaana ka mid ah:
- Jaalle Noqoshada Maqaarka iyo Indhaha: Calaamadda ugu weyn ee cagaarshowga waa jaalle noqoshada indhaha iyo maqaarka. Bilirubin-ka oo uruuray ayaa keena in maqaarka iyo indhaha ay noqdaan midab jaalle ah.
- Lalabbo iyo Matag: Dadka qaba cagaarshowga waxay badanaa dareemaan lalabbo iyo inay matagaan.
- Xanuun Dhinaca Sare ee Caloosha: Xanuun dhinaca sare ee caloosha, gaar ahaan aagga beerka ku yaal, ayaa ah calaamad kale oo muujinaysa in beerku uu jiro cudur ama dhaawac.
- Daal iyo Tabardarro: Dadka qaba cagaarshowga waxay dareemaan daal aan caadi ahayn iyo tamar la’aan.
- Kaadida oo Madow Noqota: Kaadida dadka qaba cagaarshowga waxay noqon kartaa midab madow ama bunni ah.
- Shuban ama Calool Fadhiid: Qaar ka mid ah dadka qaba cagaarshowga waxay la kulmaan calool fadhiyo ama shuban joogto ah.
5. Sida Looga Hortagi Karo Cagaarshowga
In kasta oo cagaarshowgu yahay cudur halis ah oo saamayn ballaaran ku leh caafimaadka, waxaa jira tallaabooyin badan oo looga hort
