Jadeecada waa cudur aad u halis ah oo faafa, kaas oo ku dhaca caruurta iyo dadka waaweynba. Jadeecada waxaa sababa fayraska jadeecada oo ka tirsan qoyska Paramyxoviridae. Cudurkan wuxuu keenaa qandho daran, finan maqaarka ku faafa, iyo dhibaatooyin kale oo caafimaad. Maqaalkan, waxaan ku faahfaahin doonaa sababaha keena jadeecada, sida loo kala qaado, calaamadaha, iyo talooyin ku saabsan ka hortagga iyo daaweynta.
Sababaha Keena Jadeecada
Jadeecada waxaa sababa fayraska jadeecada (Measles virus), kaas oo ah fayras ka tirsan qoyska Paramyxoviridae. Fayraskan wuxuu ku faafo hawada marka qof qaba jadeecada uu qufaco ama hindhiso. Markii fayrasku uu ku faafo hawada, wuxuu ku dhici karaa agabyada iyo dusha sare ee deegaanka, halkaas oo uu ku noolaan karo muddo gaaban.
Sida Loo Kala Qaado Jadeecada
Jadeecada waa cudur aad u faafa, waxaana si fudud loo kala qaadi karaa siyaabaha soo socda:
- Qufac iyo Hindhiso: Marka qof qaba jadeecada uu qufaco ama hindhiso, fayraska ayaa ku faafa hawada oo qof kale ayaa ku neefsan kara.
- Taabashada Agabka: Fayrasku wuxuu ku noolaan karaa dusha sare ee agabyada sida miisaska, kuraasta, iyo alaabta carruurta. Qof taabto agab fayraska ku jiro kadibna gacmihiisa ku taabto sankiisa ama afkiisa ayaa qaadi kara fayraska.
- Xiriirka Tooska ah: Taabashada qof qaba jadeecada, sida salaanta gacanta ama isku dhawaanshaha, waxay keeni kartaa in fayraska la isugu gudbiyo.
Calaamadaha Jadeecada
Calaamadaha jadeecada waxay soo baxaan 10 ilaa 14 maalmood kadib marka la qaado fayraska. Calaamadaha ugu waaweyn waxaa ka mid ah:
- Qandho: Qandho daran oo gaadhi karta ilaa 40°C (104°F).
- Xiiq iyo Qufac: Qufac qallalan oo joogto ah.
- Indho Casaan: Indhaha oo gaduudan, xasaasiyad leh, kuna dareen fudud iftiinka.
- San-Qadh: Sanka oo dareero ka yimaado.
- Finan Maqaarka: Finan guduudan oo yar yar kuwaas oo bilowda wajiga kadibna ku faafa jirka intiisa kale.
- Koplik’s Spots: Tilmaamo gaar ah oo ah dhibco cad cad oo ku yaal gudaha afka, gaar ahaan gudaha dhabanka.
Dhibaatooyinka Jadeecada
Jadeecada waa cudur halis ah oo keeni kara dhibaatooyin caafimaad oo daran, gaar ahaan caruurta yar yar iyo dadka difaaca jirkoodu hooseeyo. Dhibaatooyinka ugu waaweyn waxaa ka mid ah:
- Infekshanka Dhegaha: Dhegaha oo infekshan ku dhaca, taas oo keeni karta dhego xanuun iyo dhego-beelid ku-meelgaar ah.
- Oof-wareen: Jadeecada waxay keeni kartaa oof-wareen (pneumonia), oo ah infekshan ku dhaca sambabada, taas oo halis ah oo u baahan daaweyn degdeg ah.
- Encephalitis: Maskaxda oo infekshan ku dhaca (encephalitis), taas oo keeni karta suuxdin, maskax-dhaawac, iyo xaalado halis ah oo caafimaad.
- Hoos u Dhaca Difaaca Jirka: Jadeecada waxay dhaawici kartaa nidaamka difaaca jirka, taas oo keeni karta in qofka uu u nuglaado cudurro kale oo badan.
Ka Hortagga Jadeecada
Ka hortagga jadeecada waa mid aad muhiim u ah, waxaana habka ugu waxtarka badan ee looga hortagi karo jadeecada yahay tallaalka. Tallaalka MMR (Measles, Mumps, Rubella) waa tallaal ka hortagga cudurada jadeecada, qaamo-qashiirka, iyo rubella.
- Tallaalka MMR: Carruurta waxaa lagu tallaalaa MMR marka ay gaaraan 12 ilaa 15 bilood, tallaalka labaadna waxaa la siiyaa marka ay gaaraan 4 ilaa 6 sano. Dadka waaweyn ee aan horay loo tallaalin sidoo kale waa in la tallaalo.
- Wacyigelin: Kor u qaadista wacyiga bulshada ee ku saabsan muhiimadda tallaalka iyo ka hortagga cudurada faafa.
- Nadaafadda Gacmaha: Nadaafadda gacmaha oo la ilaaliyo, iyadoo la isticmaalayo saabuun iyo biyo, ama jeermis-dile gacmeed (hand sanitizer).
- Xirashada Maaskarada: Xirashada maaskarada marka lagu jiro meelaha dadweynaha ee furan, gaar ahaan haddii cudurka faafa jiro.
Daaweynta Jadeecada
Jadeecada ma laha daawo gaar ah oo fayraska la dagaallama, laakiin waxaa lagu daweyn karaa calaamadaha iyo dhibaatooyinka la socda:
- Cabitaanka Biyo Badan: Biyaha badan cabitaanka waxay ka caawin kartaa jidhka inuu ka hortago fuuqbaxa (dehydration).
- Qaboojinta Qandhada: Isticmaalka daawooyinka qaboojiya qandhada sida paracetamol ama ibuprofen (daryeelka caafimaadkaaga kadib la tasho dhakhtarka).
- Daryeelka Guriga: Daryeelka guriga iyo nasashada ayaa muhiim ah si loo soo kabsado.
Gabagabo
Jadeecada waa cudur halis ah oo faafa, kaas oo sababa fayras jadeecada. Waxaa jira sababo badan oo keena cudurkan, sida qufaca, hindhisada, iyo taabashada agabka fayrasku ku jiro. Calaamadaha jadeecada waxaa ka mid ah qandho, qufac, indho casaan, san-qadh, iyo finan maqaarka. Ka hortagga jadeecada waxaa ugu muhiimsan tallaalka MMR, iyo ilaalinta nadaafadda gacmaha. In kasta oo daaweyn gaar ah uusan lahayn fayraska jadeecada, daryeelka guriga iyo daaweynta calaamadaha ayaa muhiim u ah soo kabashada.
Waxaan rajeynayaa in maqaalkan uu ku siiyay faham fiican oo ku saabsan sababaha keena jadeecada iyo sida loo maareeyo. Ilaalinta caafimaadkaaga iyo kan bulshadaada ayaa muhiim ah si looga hortago faafitaanka cudurkaan halista ah.