Marka ilmuhu caafimaad qabo, gurigu wuu ifayaa. Laakiin marka uu xanuunsado, qalbiga waalidka ayaa xanuuna. Mid ka mid ah arrimaha ugu badan ee walaaca dhaliya waa shuban-biyoodka carruurta. Haddaba, maxaa sababa? goorma ayuu khatar noqdaa? sideese loo maareeyaa?
Waa maxay shuban-biyoodka?
Shuban-biyoodku waa xaalad uu ilmuhu si ka badan caadiga u saxaroodo, badiyaa saxaro dareere ah ama khafiif ah. Mararka qaar waa falcelin degdeg ah oo cunto keento, marar kalena waa calaamad cudur kale.
Sababaha ugu waaweyn ee shuban-biyoodka carruurta
-
Caabuq fayras ah – sida Rotavirus, oo sababi kara shuban xooggan oo maalmo badan socon kara.
-
Bakteeriyo iyo gooryaan – sida Salmonella, E. coli, ama Giardia, oo badanaa ka yimaada cunto ama biyo wasakh ah.
-
Xasaasiyad cunto – sida xasaasiyadda caanaha ama gluten-ka.
-
Daawooyinka antibiyootigga – waxay baabi’in karaan bakteeriyada wanaagsan ee mindhicirka, taasoo dhalisa shuban.
-
Sunta cuntada – marka ilmuhu cuno wax aan loogu talagelin ama cunto qaldan.
-
Dawooyin kale – qaar waxay sababi karaan shuban dabeecad ahaan.
-
Walbahaar ama isbeddel nolosha ah – carruurta qaarkood ayaa sidaas uga falceliya.
Calaamadaha lagu garto shuban-biyoodka
-
Matag ama lallabbo
-
Fuuqbax: af engegan, kaadi yar ama madow, indho fidsan, oon badan
-
Qandho – tilmaam cudur jirka ku jira
-
Xanuun caloosha ah – inta badan sabab u ah muruqyo isqabtay
Goorma ayuu shuban-biyoodku khatar yahay?
Inkasta oo inta badan uu yahay mid fudud oo iskiis u bogsada, haddana waa in la feejignaadaa haddii:
-
Ilmuhu aanu kaadin ama uu aad u oonayo
-
Qandho sare timaado
-
Caloosha uu si daran u xanuunsanayo
-
Dhiig ku jiro saxarada
Ka hortagga shuban-biyoodka
-
Bar ilmuhu inuu si fiican u dhaqdo gacmaha, gaar ahaan ka hor cuntada iyo kadib musqusha.
-
Si cunto si wanaagsan u kariyey, gaar ahaan hilibka.
-
Biyo nadiif ah oo la hubiyay.
Sida loola tacaalo marka uu ilmuhu shuban qabo
-
Biyo iyo dheecaan badan – isticmaal ORS (xalka fuuq-celinta afka), si loo beddelo macdanta iyo biyaha lumay.
-
Cunto fudud oo sahlan – sida mooska, bariiska, tufaaxa la shiiday, rooti la dubay.
-
Nasasho – ilmuhu ha nasto, ha lagu khasbin dhaqdhaqaaq.
-
Ha la isticmaalin daawo aan dhakhtar qorayn – gaar ahaan daawooyinka joojiya shubanka.
Ogaanshaha cudurka
Dhakhtarku wuxuu sameeyaa:
-
Wareysi caafimaad – goorma ayuu bilowday shubanku, sidee buu u badan yahay, calaamado kale ma jiraan?
-
Baaritaan jireed – calaamadaha fuuqbaxa iyo xanuunka
-
Tijaabo saxaro – si loo ogaado fayras, bakteeriyo ama gooryaan
-
Tijaabooyin dheeraad ah – sida dhiig ama raajo haddii loo baahdo
Daawaynta
-
Fuuq-celin – waa daawaynta ugu muhiimsan. ORS ama biyo nadiif ah oo lagu daray milix iyo sonkor ayaa shaqeeya.
-
Cunto jilicsan – moos, bariis, tufaax, rooti la dubay.
-
Ka fogaanshaha caanaha – mararka qaar waxay kiciyaan mindhicirka inta cudurku socdo.
-
Antibiyootik – oo keliya haddii shubanku ka dhasho bakteeriyo, sida uu dhakhtarku tilmaamo.
-
Dhiirrigelinta nasashada – jirka ha bogsado.
Talooyin muhiim ah
-
Si joogto ah ula soco ilmaha. Haddii xaaladdu ka sii darto ama shubanku socdo in ka badan laba maalmood, la xiriir dhakhtar.
-
Ha ku degdegin inaad isticmaasho daawo kasta oo suuqa taal adigoon la tashan dhakhtar.
Goorma ayaa loo baahan yahay in dhakhtar la arko?
-
Haddii shubanku socdo in ka badan 48 saac
-
Haddii ilmuhu leeyahay calaamado fuuqbax
-
Haddii uu jiro dhiig saxarada ku jira ama qandho sare
Su’aalo iyo jawaabo gaagaaban
Q: Ma joojiyaa caanaha marka ilmuhu shuban qabo?
J: Maya, laakiin waa lagu yareyn karaa oo la siin karaa dheecaan kale si loo fuuqceliyo.
Q: Ma u fiican yihiin daawooyinka ka hortagga shubanka?
J: Kaliya marka dhakhtarku qoro.
Q: Immisa jeer ayuu ilmuhu saxaroodaa maalintii?
J: Carruurta qaarkood waxay saxaroodaan 3 ilaa 8 jeer, iyadoo ku xiran da’da iyo cuntada.
Gunaanad
Shuban-biyoodka carruurta waa xaalad caadi ah oo walaac dhalin karta, balse badanaa ma aha mid khatar ah. Nadaafad, cunto sax ah, iyo fuuq-celin joogto ah ayaa ah difaaca ugu fiican. Haddii astaamuhu sii socdaan ama xaaladdu ka sii darto, la tasho dhakhtarka carruurta — degdeg.