Internet-ka waa isku xirka ugu weyn ee caalamiga ah ee isgaarsiinta, kaas oo isku xidha malaayiin kombiyuutarro, qalabka casriga ah, iyo aaladaha kale ee elektaroonigga ah. Waa shabakadda ugu weyn ee xogta, waxayna isku xirtaa dad kala duwan oo ku kala sugan daafaha dunida, iyada oo u oggolaaneysa inay is dhaafsadaan macluumaadka, fikradaha, iyo adeegyada.
Taariikhda Internet-ka
Internet-ku wuxuu ka bilowday mashruuc la yiraahdo ARPANET oo la sameeyay sanadkii 1969-kii. Mashruucan waxaa bilaabay Waaxda Gaashaandhigga Mareykanka (Department of Defense) oo ujeedadiisu ahayd in la abuuro hab isgaarsiineed oo adkeysi leh oo wax ku ool ah. Markii hore, ARPANET wuxuu ahaa shabakad yar oo isku xirta jaamacado iyo xarumo cilmi-baariseed. Si kastaba ha noqotee, shabakaddan waxay si tartiib tartiib ah u kortay, waxaana la sameeyay habab cusub oo isku xiraya kombiyuutarrada, taasoo horseedday in la abuuro Internet-ka casriga ah ee aan maanta naqaan.
Qaabka Shaqada Internet-ka
Internet-ka wuxuu ku shaqeeyaa habka TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol), kaas oo u oggolaanaya kombiyuutarrada iyo aaladaha kale ee ku xiran internet-ka inay isku xirmaan oo ay is dhaafsadaan xog. Habkan waxaa ka mid ah qaybo kala duwan:
- TCP (Transmission Control Protocol): Waa habka hubiya in xogta la isku dirayo ay gaarayso meeshii loogu talagalay iyada oo buuxda oo sax ah.
- IP (Internet Protocol): Waa nidaamka lagu aqoonsado kombiyuutarada ku xiran internet-ka iyadoo la isticmaalayo ciwaan (IP address). Ciwanka IP-ga wuxuu u muuqan karaa sidan: 192.168.1.1.
Shabakadaha internet-ka waxay u qaybsamaan qaybo kala duwan, oo ay ka mid yihiin shabakadaha gudaha (LAN) iyo shabakadaha caalamiga ah (WAN). LAN waa shabakad yar oo isku xiran kombiyuutarro ku wada yaalla goob isku mid ah, sida xafiis ama guri, halka WAN uu yahay shabakad ballaaran oo isku xirta meelaha kala duwan ee caalamka.
Faa’iidooyinka Internet-ka
Internet-ku wuxuu leeyahay faa’iidooyin badan oo saamayn weyn ku leh nolosha bini’aadamka, oo ay ka mid yihiin:
- Isgaarsiinta: Internet-ku wuxuu fududeeyaa isgaarsiinta degdegga ah ee caalamiga ah iyada oo la adeegsanayo emayl, fariimaha degdegga ah, iyo adeegyada wicitaanka fiidiyaha sida Zoom iyo Skype.
- Aqoon iyo Waxbarasho: Internet-ku wuxuu noqday isha ugu weyn ee macluumaadka iyo aqoonta, oo leh website-yada waxbarasho, buugaagta elektaroonigga ah, iyo koorsooyinka online-ka ah.
- Ganacsi iyo Suuq-geyn: Internet-ka wuxuu si weyn u beddelay habka ganacsiga, isagoo u oggolaanaya shirkadaha inay ku iibin karaan badeecadaha iyo adeegyada online-ka iyada oo la adeegsanayo e-commerce.
Caqabadaha iyo Khataraha Internet-ka
In kasta oo internet-ka uu leeyahay faa’iidooyin badan, haddana waxaa jira caqabado iyo khataro la xiriira, oo ay ka mid yihiin:
- Amin-xumo: Internet-ka wuxuu noqon karaa meel khatar ah oo loo isticmaali karo waxyaabo dambi ah sida khiyaano, xatooyo xog, iyo faafinta macluumaadka khaldan.
- Amniga Xogta: Macluumaadka shakhsi ahaaneed iyo kuwa shirkadeed ee lagu keydiyo internet-ka waxay halis ugu jiraan in la jabsado ama la xado.
- Haysashada Macluumaadka: Dad badan ayaa la kulma dhibaatooyin la xiriira in internet-ka uu qaado waqti badan oo saameyn ku yeelan kara noloshooda bulshada iyo shaqadooda.
Gunaanad
Internet-ku waa aalad muhiim ah oo nolosha bini’aadamka wax weyn ka beddeshay. Wuxuu fududeeyaa isgaarsiinta, helitaanka aqoonta, iyo horumarinta ganacsiga. Si kastaba ha noqotee, waxaa muhiim ah in la fahmo caqabadaha iyo khataraha la xiriira, si loo isticmaalo si ammaan ah oo waxtar leh. Internet-ka wuxuu noqon karaa awood xoog leh oo u adeegi karta horumarinta nolosha bini’aadamka haddii si wanaagsan loo maareeyo.