Laleelmada ama Jareeska, oo loo yaqaan Parkinson’s disease (PD), waa cudur neerfaha ah oo saameeya dhaqdhaqaaqa jidhka. Cudurkani wuxuu ku dhacaa marka qayb ka mid ah maskaxda, gaar ahaan qaybta loo yaqaan substantia nigra, ay ku dhici karto dhibaato, taasoo keenta in ay yaraato ama gebi ahaanba joojiso soo saarista dopamine, oo ah kiimiko muhiim u ah nidaamka neerfaha. Dopamine waxay ka caawisaa xakameynta dhaqdhaqaaqa muruqyada iyo qabanqaabada dhaqdhaqaaqa ee jidhka, sidaas darteed marka ay yaraato ama hoos u dhacdo, qofka waxa uu la kulmi karaa dhibaatooyin dhaqdhaqaaq.
Parkinson’s disease wuxuu ku bilaabmaa calaamado fudud oo aan si fudud loo garanayn, laakiin haddii aan si haboon loo daaweyn, cudurku wuxuu ku sii fidi karaa oo saameyn karaa guud ahaan caafimaadka qofka. Waa cudur daciifin ah oo si tartiib ah ugu sii kordha dadka qaba, waxaana caadi ahaan lagu arkaa dadka da’da ah, inkastoo ay sidoo kale ka dhacdo dadka yar-yar.
Calaamadaha ugu Caansan ee Laleelmada (Parkinson’s Disease)
Laleelmada waxay keentaa isbedel xagga dhaqdhaqaaqa iyo xoogga jidhka, kuwaas oo u muuqda calaamado guud. Calaamadaha ugu badan ee Parkinson’s disease waxaa ka mid ah:
- Gacanta oo Gabi ahaanba Ogaanayso:
- Gacanta oo bilowda inay gariirto (tremor), gaar ahaan marka qofku uu ka daalo hawl fudud ama uu si deggan ugu fadhiyo. Gariirku wuxuu noqon karaa mid aan joogto ahayn oo xooggan, wuxuuna sidoo kale saameyn karaa faraha, suulka, ama wejiga.
- Isbeddel Xagga Dhaqdhaqaaqa:
- Dadka qaba Parkinson’s disease waxay dareemi karaan inay ku adag tahay in ay dhaqaaqaan, iyadoo dhaqaaqoodu uu noqonayo mid gaabis ah, waxaana sidoo kale laga yaabaa inay la kulmaan dhibaatoyin kala duwan oo ku saabsan socodka iyo isu socodka.
- Jirro Xagga Dhiigga iyo Isdaba-marinta:
- Dadka qaba Parkinson’s disease waxay sidoo kale la kulmi karaan dhibaatooyin sida madax-xanuun joogto ah, xanuun muruqyo ah, iyo xitaa dhibaatooyin ku saabsan miisaanka, halkaas oo qofka uu dareemayo inuu hoos u dhaco ama uu kacsan yahay.
- Xaalado Aan Caadi Ahayn ee Tabeelaha Neerfaha:
- Waxaa sidoo kale jiri kara dhibaatooyin kale sida dhibaatooyinka xusuusta, niyad-jabka, iyo dhibaatooyinka hurdo. Maskaxda ayaa noqota mid aan si wanaagsan u shaqeynin, taasoo keenta in qofka uu dareemo niyad-jab iyo dhibaatooyin kalsooni.
- Dhaqdhaqaaqa wejiga oo Soo Laabanaya (Mask-like Face):
- Qofka qaba Parkinson’s disease waxa laga yaabaa inuu yeesho wejiga oo aan muujinaynin farxad, cabsi, ama xaaladaha kale ee wejiga, taasoo loo yaqaan “mask-like face” ama wejiga aan dhaqaaqin.
Maxaa Sababa Laleelmada? (Parkinson’s Disease)
Sababta ugu weyn ee cudurkan waxay tahay burburka unugyada soo saara dopamine ee maskaxda. Waxaa loo maleynayaa in cudurku uu yahay mid isku dhafan, oo sababihiisu ay noqon karaan dhowr arrimood oo ay ka mid yihiin:
- Genetics (Dhaxalka):
- Cudurka Parkinson’s disease wuxuu sidoo kale ku sababi karaa dhaxalka, iyada oo qofka uu leeyahay qoyska uu cudurkan ka dhaco. Haddii qofka uu leeyahay hooyo ama aabbe qaba cudurka, waxay kordhin kartaa fursadiisa inuu sidoo kale qaado cudurkan.
- Dhibaatooyinka Deegaanka:
- Waxaa jira cilmi-baarisyo muujinaya in dadka ku nool deegaanada qaar, gaar ahaan kuwa lagu isticmaalo kiimikooyinka ama sunta, ay ka tirsan yihiin kooxo sare oo ay ku dhacdo Parkinson’s disease. Si kastaba ha ahaatee, sababaha deegaanka ayaa la sheegaa inay kaliya yihiin mid ka mid ah sababaha cudurka.
- Da’da:
- Parkinson’s disease waxa uu si weyn ugu dhici karaa dadka da’doodu tahay 60 jir ama ka weyn, iyadoo cudurkan badanaa laga helayo dadka da’da ah. Da’da ayaa ah arrin muhiim ah oo ka qayb qaadata cudurka, maadaama maskaxda ay daciifto iyadoo gabowda.
Sidee Loo Daaweyn karaa Laleelmada (Parkinson’s Disease)?
Inkasta oo aysan jirin daaweyn dhammeystiran oo Parkinson’s disease ka hortagta, haddana waxaa jira habab kala duwan oo lagu xakameyn karo cudurka si uu u saameeyo nolosha qofka. Daaweynta iyo taageerada caafimaad ee ay bixiyaan dhakhaatiirta waxay muhiim u yihiin ka hortagga dhibaatooyinka badan ee cudurka.
- Daawooyinka Dopamine-ka:
- Daaweynta ugu caansan ee loo isticmaalo Parkinson’s disease waa isticmaalka daawooyinka ka caawiya soo saarista dopamine ee maskaxda. Tusaale ahaan, Levodopa ayaa si weyn loo isticmaalaa si loo kordhiyo heerarka dopamine ee maskaxda, taasoo ka caawisa inay yareeyaan calaamadaha cudurka.
- Daaweynta Fisioterabiga:
- Fisioterabigu wuxuu ka caawin karaa dadka qaba Parkinson’s disease inay korodhsadaan awoodda dhaqdhaqaaqa, iyo in ay leeyihiin jidh firfircoon oo ka hortaga dhibaatooyinka dhaqdhaqaaqa.
- Taageerada Niyad-jabka:
- Dadka qaba Parkinson’s disease waxay si joogto ah u la kulmi karaan niyad-jab iyo dhibaatooyin maskaxeed, taasoo keenta in la helo taageero caafimaad oo ku saabsan cilmi-nafsiga iyo cilmi-psykolojiga si loo yareeyo dhibaatooyinkan.
- Isbeddelka Nolosha:
- Cuntada caafimaad leh, jimicsiga joogtada ah, iyo isticmaalka kaalmada bulshada ayaa ka caawin kara dadka qaba Parkinson’s disease inay helaan nolol ka fiican iyo inay la qabsadaan cudurka.
Gabagabo
Laleelmada ama Jareeska (Parkinson’s disease) waa cudur saameeya maskaxda iyo dhaqdhaqaaqa jidhka, wuxuuna si tartiib ah u saameeyaa nolosha qofka. In kasta oo aysan jirin daaweyn rasmi ah oo dhammeystiran, waxaa jira habab badan oo lagu xakameyn karo cudurka si qofka uu u haysto nolol wanaagsan. Fahamka cudurka, calaamadaha uu leeyahay, iyo taageerada caafimaad ayaa muhiim u ah in la yareeyo saameynta cudurkan iyo in dadka qaba ay helaan taageero caafimaad iyo bulsho.
Si aad wax badan uga ogaato Parkinson’s disease, waxaad booqan kartaa ilaha kale ee caafimaadka ee ku saabsan cudurkan HALKAN