Waa Maxay Xadgudubka Carruurta ?
Xadgudubka carruurta waxa uu dhacaa marka qof mas’uul ka ah ilmaha uu waxyeeleeyo dareenka ama jidhka ilmaha. Waxay ku dhici kartaa wiil ama gabadh qoys kasta. Inta badan, dareenka dhaawacmay (ama naxdin nafsiyeed) wuxuu sii jiraa muddo dheer ka dib marka jidhku bogsado.
In la ogaado khataraha xadgudubka iyo waxa la sameeyo haddii la tuhmo waa muhiim si loo ilaaliyo dhammaan carruurta. Waa Maxay Noocyada Xadgudubka Carruurta?
Xadgudubka jidheed waa marka jidhka ilmaha la waxyeeleeyo. Garaacista xooggan ee gacan ama shay sida suun waxay keeni kartaa nabaro ama jeexjeexyo iyo xanuun. Ruxida, riixida, qoor-gooynta, feerista, qabashada xanuunka leh, iyo laadista sidoo kale waxay noqon karaan xadgudub jidheed.
Xadgudubka galmada waa xiriirka galmo (sida ficillada galmada) ama hawlaha galmo ee aan xiriirka galmo lahayn (sida qaadista ama wadaagista sawirrada galmada iyo hadalka galmada) ee u dhexeeya:
- qof weyn iyo qof da’diisu ka yar tahay 18
- cunug ama qof dhalinyaro ah oo aad uga yar cunug kale
- qof leh awood ka badan mid kale, iyadoon loo eegin da’doodaDhammaan kiisaska xadgudubka galmada ee ugu badan waxay ku lug leeyihiin qof weyn oo aad loogu kalsoon yahay ama xubin qoys oo ka faa’iideysta kalsoonida ilmaha. Inta badan, ilmaha waxaa lagu cadaadiyaa ama lagula hadlaa hawsha, waxaa loo soo bandhigaa hadiyado, ama waxaa laga codsadaa inuu sirto, looma isticmaalo awood jidheed.
Dayacaad waa marka qof weyn aanu qaban waxa loo baahan yahay si uu u daryeelo ilmaha. Tani waxay ka dhigan tahay in aan ilmaha la siin ku filan:
- cunto, guri ama dhar
- daryeel caafimaad
- kormeer
- fiiro (taas oo loo yaqaan dayacaad nafsiyeed, marka ilmo la iska indhatiro)
- waxbarasho/iskuul
Xadgudubka nafsiyeed (ama xadgudubka maskaxeed) waxa uu dhacaa marka dadka waaweyn ee ilmaha daryeela ay xukumaan, hanjabaan, yareeyaan ama diidaan carruurta ama dhalinyarada, iyagoo ka ilaalinaya jacayl si ilmaha uu uga dareemo xumaan ama aan qiimo lahayn.
Isticmaalka maandooriyaha, marka dadka waaweyn ay isticmaalaan daroogo ama aalkolo aad u badan, waxay ilmaha gelin kartaa khatar. Waxay keeni kartaa in dadka waaweyn ay dayacaan, jidh ahaan, galmo ahaan, ama nafsiyan waxyeeleeyaan ilmaha. Marka dadka waaweyn ay isticmaalaan daroogo ama aalkolo aad u badan agagaarka ilmaha, sharciyada gobollo badan waxay sheegaan in tani ay tahay xadgudub carruureed, xitaa haddii aanay cidna dayicin ama jidh ahaan u waxyeeleyn ilmaha.
Gobollada qaar, waa xadgudub carruureed haddii:
- dadka waaweyn ay u ogolaadaan ilmaha inay cabaan aalkolo ama qaataan daroogo sharci darro ah
- dadka waaweyn ay sameeyaan, isticmaalaan, ama iibiyaan daroogo sharci darro ah iyagoo ilmuhu joogo
- haweeney ay isticmaasho daroogo sharci darro ah inta ay uurka leedahay
Xadgudubka caafimaadka carruurta waa marka daryeelayaasha waaweyn ay waxyeeleeyaan ilmaha iyaga oo adeegsanaya daryeel caafimaad oo aan loo baahnayn, sida daawooyin, ballamo, qalliino, ama baaritaanada sheybaarka.
Yaa Sababa Xadgudubka Carruurta?
Ma jiro hal nooc oo qof ah oo sababa xadgudubka carruurta. Inta badan, ilmaha wuu yaqaan qofka waxyeeleeya. Mararka qaar, dadka xadgudba carruurta waxaa xadgudub loogu geystay iyaga oo carruur ah.
Mararka qaar, dadka xadgudba carruurta waxay muujin karaan calaamado qaar. Tusaale ahaan, waalidiinta waxyeeleeya carruurtooda waxay:
- Had iyo jeer ka hadlaan si xun ama u yeedhaan ilmaha mid aan qiimo lahayn.
- Isku dayaan inay ilmaha ka fogeeyaan dadka kale.
- Dhibaato ku qabaan ka hadalka dhaawacyada ilmahooda ama dhibaatooyinka dabeecadda.
- Muujin karaan daryeel yar ama jacayl yar oo ay u hayaan ilmaha.
Waa Maxay Calaamadaha Xadgudubka Carruurta?
Carruurta iyo dhalinyarada inta badan way ku adag tahay inay ka hadlaan xadgudubka. Sidaas darteed, aqoonta calaamadaha xadgudubka carruurta waxay noqon kartaa mid faa’iido leh.
Carruurta la xadgudbayo waxay noqon karaan kuwo:
- Badanaa qaba nabarro, gaar ahaan meelaha carruurtu aanay caadi ahaan nabaro ka qaadin marka ay ciyaarayaan
- Sheegaya sheekooyin aan macno samaynin ama iska bedbeddelaya si ay uga hadlaan dhaawacyadooda
- Aan dooneynin inay guriga aadaan
- Ka fogaanaya qofka xadgudbaya
- Ka fogaanaya dadka kale
- Muujinaya calaamado naxdin nafsiyeed, sida cabsi, xanaaq, ama dhibaato ku qabo xiriirka ama kalsoonida dadka kale
- Murugo qaba ama niyad jabsan
- Ku xadgudbaya carruurta kale
- Is waxyeeleeya, sida jarjarida
- Riyooyinka cabsi leh leh ama dhibaato ku qaba hurdada
- Dhibaato ka haysata dugsiga, sida diiradda oo yaraata ama firfircooni xad-dhaaf ah
- Isticmaalaya maandooriye
Carruurta arka xadgudubka (laakiin aan iyaga lagu sameyn) ama arka rabshadaha u dhexeeya dadka waaweyn ee daryeelaya waxay mararka qaar muujin karaan calaamado la mid ah.
Calaamadahani had iyo jeer uma tilmaamaan xadgudub. Carruurta la kulmaya waqtiyo adag — sida kala tagga waalidkood ama furriinka, guuritaanka, ama geerida qof qaraabo ah — sidoo kale waxay noqon karaan kuwo murugo qaba, xanaaqsan, ama ka laabtay dadka kale. Laakiin haddii calaamadaha jidheed (sida nabarro) ay la socdaan dhibaatooyinka dabeecadda, taas waa calaamad xooggan oo xadgudub ah.
Maxaan Kale Oo Aan Ogaanayaa?
Dhammaan tuhunnada xadgudubka carruurta ma noqdaan kuwo sax ah. Laakiin dhammaantood waxay mudan yihiin fiiro gaar ah iyo tallaabo degdeg ah.
Haddii xadgudubka si hore loo ogaado oo la joojiyo, daryeel caafimaad, daaweyn, iyo talo-bixin waxay si dhaqso leh uga caawin karaan carruurta iyo qoysaska inay bogsadaan.
Haddaba haddii aad tuhunto xadgudub, hadal. Haddii ilmo kuu sheegto xadgudub, u qaado si dhab ah. Carruurta oo dhami waxay mudan yihiin in la maqlo, la ilaaliyo, lana caawiyo.
Maxaan Sameeyaa Haddii Aan Tuhmo Xadgudub Carruurta ?
Haddii aad u malaynayso in ilmo la xadgudbayo ama ilmo kuu sheego xadgudub, la xiriir:
- Hay’adda adeegyada ilaalinta carruurta ee deegaankaaga
- Booliska
- Isbitaalka
Waxaad sidoo kale la xiriiri kartaa Khadka Caawinta Qaranka ee Xadgudubka Carruurta (Childhelp National Child Abuse Hotline) adigoo wacaya 0800-4-A-CHILD. Maahan in aad magacaga bixiso.
Waxaad u malayn kartaa inaad hubin lahayn xadgudubka, laakiin walwalkaaga ayaa ku filan. Hay’adaha ayaa baari doona oo ogaan doona haddii xadgudub jiro. Waxaa ka fiican in aad soo sheegto oo aan xadgudub la helin intii aad iska aamusnaan lahayd iyadoo ilmo lagu sii waxyeelaynayo.
Waligaa ha u hanjabin qofka ama sharciga ha fulin gacantaada . U daa nidaamka sharciga inuu shaqadiisa qabsado.
Haddii aad ka welwelsan tahay in aad waxyeelayso ilmo aad daryeesho, hubi in ilmuhu joogo meel ammaan ah, ka dibna la hadal saaxiib, qaraabo, ama xirfadle caafimaad. Waxaad sidoo kale la xiriiri kartaa Khadka Caawinta Qaranka ee Xadgudubka Carruurta adigoo wacaya 0800-4-A-CHILD. Waxaa laga yaabaa inaad u baahan tahay qof aad la hadasho ama waxaad rabtaa inaad raadiso talo-bixin.